Τριακόσια (300) ολόκληρα χρόνια πέρασαν από το μαρτυρικό θάνατο του Άγιου Κοσμά του Αιτωλού, του «Άγιου των Σκλάβων», του Πατροκοσμά, όπως αποκαλείται από τον λαό μας. Τριακόσια χρόνια πάντα επίκαιρος, ιδιαίτερα στις μέρες μας όσο ποτέ άλλοτε.Ο Μιχάλης Σταφυλάς εδώ και πολλά χρόνια ασχολείται με την προσφορά του Πατροκοσμά με πολλά δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά. Ακόμα και με θεατρικό έργο γύρω από τη ζωή του Αγωνιστή Αγίου κυκλοφόρησε, για το οποίο του απονεμήθηκε μάλιστα και το Εθνικό Βραβείο Θεάτρου.
Αξίζει να θυμηθούμε τη σχετική ανακοίνωση της βράβευσης αυτής (23-12-1961): «Ο Υπουργός της Παιδείας ανεκοίνωσεν ότι η επιτροπή για την απονομή του Εθνικού Βραβείου Θεάτρου αποτελούμενη εκ των Ηλία Βενέζη και Στρατή Μυριβήλη Ακαδημαϊκών, Πέτρου Χάρη Προέδρου Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Κριτικών, Αλέξη Μινωτή και Καρόλου Κουν σκηνοθετών, μη παραστάντων των Αιμ. Χουρμούζιου και Μάριου Πλωρίτη λόγω κωλύματος, υπέβαλε χθες το αποτέλεσμα της κρίσεώς της… Η επιλογή του έργου έγινε έπειτα από δύο επιλογές. Με την α΄ επροτάθησαν για το α΄ βραβείο 18 έργα εκ των 99 εν συνόλω, που είχαν υποβληθεί προς κρίσιν. Τα 18 αυτά έργα είναι τα εξής: 1) Παντελή Πρεβελάκη «Το Ηφαίστειο», 2) ΄Άγγελου Τερζάκη «Θωμάς ο δίψυχος», 3) Μιχάλη Σταφυλά «Ο Πατροκοσμάς» κ.ά.
Η βράβευση αυτή του δικού μας συγγραφέα και με το ανέβασμα του έργου σε πολλές παιδικές σκηνές έφερε τους νέους κοντά σ’ έναν Άγιο που ξεκίνησε από ένα φτωχοκάλυβο, αγωνίστηκε και έδωσες ελπίδες για έναν ελεύθερο κόσμο αγάπης και αδερφοσύνης.
Όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο οι πνευματικοί άνθρωποι το υποδέχθηκαν με ενθουσιώδη σχόλια και οι εφημερίδες το παρουσίασαν με ευμενείς κριτικές και αναδημοσιεύσεις αποσπασμάτων. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε τους: Φώτη Κόντογλου «Σε φχαριστώ για το βιβλίο σου. Φχαριστήθηκα. Είναι ελληνικό», Γ. Αθάνα «<ε τον Πατροκοσμά βγάζετε ένα μεγάλο χρέος της Ρούμελης», Γιάννη Σκαρίμπα «Πραγματικόν αριστούργημα – που μόνον όμοιά του θα μπορούσαν να σταθούν δίπλα σαν εκείνα του Μελά», Δημ. Πουρνάρα «Έργο γενικότερης εθνικής σημασίας», Α. Θρύλο «Λόγος που έχει ποιότητα, σκηνές που έχουν έξαρση. Ο «Πατροκοσμάς» αποκτά αρκετή ζωντάνια, αναγλυφότητα, φωτίζεται, γίνεται γνώριμος», Π. Βασιλείου «Σπουδαία προσφορά το νεοελληνικό θέατρο», Γ. Κοτζιούλα «Είναι γραμμένο με θερμό τόνο σαν αυθόρμητο ανάβρυσμα, κερδίζει τον αναγνώστη» κ.ά.
Σχεδόν όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι εκείνης της εποχής ασχολήθηκαν με τον Πατροικοσμά του Μ. Σταφυλά και πολλοί γνώρισαν αυτήν την ανυπέρβλητη χριστιανική και αγωνιστική εθνική φυσιογνωμία.
Έτσι και τώρα με τούτο το ιστόρημα του Ευρυτάνα συγγραφέα. Η διαφορά του από τα άλλα τα σχετικά με τον Πατροκοσμά είναι ότι δίνεται παράλληλα και το κλίμα της εποχής, με τους λιγογράμματους ανθρώπους που ένιωθαν και υπέφεραν από την τούρκικη σκλαβιά. Γι’ αυτό και ο λόγος του Πατροκοσμά θέριευε τα όνειρά τους για το ποθούμενο, δηλ. το ξεσκλάβωμα της πατρίδας. Έδινε μεγάλη σημασία στα ανοιχτά Σχολεία – αυτά θα ξυπνήσουν συνειδήσεις και θα βοηθήσουν τον Αγώνα με νου και καρδιά. .
Το τι ήταν ο Πατροκοσμάς το λέει ο Μ. Σταφυλάς στον πρόλογό του:.
Τι ήταν, λοιπόν, αυτός ο λιγογράμματος ρουμελιώτης καλόγερος, που πέρασε τη ζωή του οδοιπορώντας και κηρύσσοντας σε μιαν εποχή που βαθύ σκοτάδι τύλιγε την κατακαημένη τη ρωμιοσύνη μας;
Ήταν η απωθημένη λαχτάρα ενός λαού σκλαβωμένου, που ύστερα από το ανέβασμά του στα μεσούρανα της ακμής πήρε τον κατήφορο ως εκεί που δεν υπήρχε «άλλο σκαλί στου κακού τη σκάλα».
Ήταν η ίδια η μοίρα της πατρίδας, που αλυσοδεμένη, καταματωμένη, ολοϊδρωτη απόκαμε να κλαίει τα παιδιά της «επί των κατακειμένων τειχών».
Γι’ αυτό μένει ως τα σήμερα ολοζώντανος στη μνήμη του λαού μας. Λένε «ο παπουλάκης είπε τούτο…» και ανιστοράνε παλιές και ξεχασμένες ιστορίες του Πατροκοσμά, ολόιδια όπως όταν θυμούμαστε έναν δικό μας αγαπημένο άνθρωπο, που μας μιλούσε μια χειμωνιάτικη ατέλειωτη νύχτα, στο γωνολίθι του σπιτιού μας. Και το παράξενο είναι πως οι χωριάτες μας οι παλιότεροι, μιλάνε για τον «καλόγερο» σα να τον είδαν με τα μάτια τους, σα να τον άκουσαν και να ‘νιωσαν τη γλυκιά γεύση των λόγων του και των λογισμών του. Να που ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός δεν είναι ούτε και τώρα πετρωμένος στις εικόνες του, μα πηγαινοέρχεται ανάμεσά μας, ζει, αναπνέει, κινείται, μιλάει.. Βγαίνει κλεφτά απ’ τις «γερόντισσες εκκλησιές», ανακατώνεται με το πλήθος, μπαίνει στις κουβέντες του, δίνει ορμήνειες. «Εμπρός, παιδιά, ογλήγορα για το γένος». Για το γένος των ανθρώπων που έχει την ανάγκη του και σήμερα, όπως τότε…
Το παραπάνω βιβλίο του Μιχάλη Σταφυλά εκδόθηκε πρόσφατα με την ευκαιρία της συμπλήρωσης εφέτος 300 χρόνων από το θάνατο του Πατροκοσμά. Διατίθεται δωρεάν σε Συλλόγους από τα Γραφεία της Πανευρυτανικής Ένωσης, όπως και άλλες εκδόσεις της.
