Δευτέρα 18 Νοεμβρίου 2013

ΤΡΑΠΕΖΑ Ή ΚΙΒΩΤΟΣ ΚΑΡΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ - ΤΟΥ ΘΑΝ.ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Στην Θεσσαλονίκη και στο ΕΘΙΑΓΕ λειτουργεί εδώ και πολλά χρόνια Τράπεζα Διατήρησης Γενετικού Υλικού που σκοπό έχει την διάσωση της διατροφικής μας κληρονομιάς. Παράλληλα σε νησιά του Αιγαίου διατηρούνται παρόμοιες τράπεζες  γνωστές ως Κιβωτός των Σπόρων τους.
Αποστολή όλων αυτών, είναι η διάσωση των φυτών της ελληνικής βιοποικιλότητας που απειλούνταν και απειλούνται από εξαφάνιση τα τελευταία χρόνια λόγω της ελεύθερης ανταλλαγής σπόρων μεταξύ γεωργών, χωρών κτλ.

Οι σπόροι των φυτών  δημιουργήθηκαν  στην διάρκεια των αιώνων και κατά πολλούς, είναι δώρο της φύσης, περασμένων γενεών και διαφορετικών πολιτισμών. Οι άνθρωποι, από την εποχή της Νεολιθικής Επανάστασης,10000 χρόνια πριν οι αγρότες εργαζόταν να βελτιώσουν τις σοδειές ,τη γεύση και τις θρεπτικές ιδιότητες των σπόρων. Πέρασε στη γνώση τους για την αλληλεπίδραση με άλλα φυτά ζώα, με ζώα, με έδαφος και νερό. Έτσι αναπτύχτηκαν κέντρα καταγωγής, σιτάρι στην Μεσοποταμία, ρύζι στην Ινδοκίνα, Καλαμπόκι και Πατάτα στην Κεντρική Αμερική, κτλ. Οι σπόροι ανταλλάσουν ελεύθερα μεταξύ των αγροτών και αυτό υπήρξε η βάση για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας καθώς και τη διατήρηση της διατροφικής ασφάλειας. Η ανταλλαγή πέρα από τους σπόρους περιλαμβάνει και ανταλλαγή γνώσεων για καλλιέργειας των σπόρων  ανάλογα με το έδαφος ,το υψόμετρο  του τόπου καλλιέργειας,κτλ. Για κάθε καλλιέργεια  σπόρου και φυτού  καθώς και είδους ζώου αναπτύχτηκε  μια χωριστή πολιτιστική και θρησκευτική παράδοση.
Σήμερα,  το μέλλον των σπόρων απειλείται και  είναι γνωστό ότι από περίπου 70-80000 φυτά βρώσιμα, μόνο 150 καλλιεργούνται και από αυτά και μόνο 8 είναι αντικείμενα σπόρου, παγκοσμίως. Αυτό σημαίνει εξαφάνιση σπόρων, φυτών, ζώων. Σε λίγο όλα θα είναι γενετικώς μεταλλαγμένα. Φυτά που για να αναπτυχθούν πήραν αιώνες, σήμερα αναπτύσσονται ταχέως. Και αποδόσεις τους  π.χ. από  100 με 150 κιλά  το στρέμμα για το καλαμπόκι, φθάσαμε στο δεκαπλάσιο.
Όλα τα παραπάνω καθιστούν αναγκαίο να διατηρηθούν οι σπόροι και τα παραδοσιακά φυτά .Στην Ευρυτανία τόπος ορεινός, εδώ και χιλιάδες χρόνια καλλιεργούνταν φυτά προσαρμοσμένα στο υψηλό υψόμετρο, το ορεινό ξηρό έδαφος στη διάρκεια του καλοκαιριού, με μικρές αποδόσεις σε σύγκριση με ομοειδείς καλλιέργειες των πεδινών περιοχών. Σήμερα όμως καλλιεργούνται  ότι και στις πεδινές περιοχές. Και τούτο γιατί η καλλιέργεια αρχίζει από τα φυτά που αγοράζονται για μεταφύτευση  από τα αστικά κέντρα και όχι από το φυτώριο του κήπου, όπως παλιά.
Τότε το καλαμπόκι το ποτιστικό στις πεζούλες των ευρυτανικών χωριών  σπέρνονταν τον Απρίλιο, ενώ  στα ορεινά ξερικά χωράφια, τον Μάιο. Από το φθινόπωρο φυτεύονταν τα σκόρδα, ενώ τα πράσα και τα κραμβολάχανα αρχές Μαΐου όταν το φυτώριο από κροκάρι που γινόταν  το Φεβρουάριο. Σε ότι αφορά τα καρύδια και τα μήλα αυτά ήταν τα λεγόμενα λεπτόφλουδα ή τα κοκαλιάρικα για τα πρώτα και τα ξυνόμηλα ή τα γλυκόμηλα για τα δεύτερα. Όλα τα παραπάνω προϊόντα ήταν ανθεκτικά και διατηρούνταν για 6ή 8 μήνες εκτός από το  ψυγείο στο κατώι του ευρυτανικού σπιτιού. Σε ότι αφορά τα κάστανα τότε δεν υπήρχαν τα λεγόμενα μαρώνια,  ήταν τα κοινά κάστανα από καστανιές μέσα στο λόγγο. Τα σημερινά «καστανοχώραφα» τότε χρησιμοποιούνταν για την καλλιέργεια του καλαμποκιού. Δεν υπήρχαν ασθένειες  ,όπως σήμερα στις καστανιές.Απόδειξη,σε πολλά χωριά υπάρχουν υπερ- αιωνόβιες καστανιές.
Υπήρχαν κλίματα με ιδιαίτερη γεύση και ικανότητα διατηρησιμότητας των σταφυλιών,  όπως το λεγόμενο «αετονύχη» σε υψόμετρο περίπου 1600-1800 μέτρα. Για παράδειγμα αναφέρεται η ύπαρξη τέτοιου κλίματος στην Καλιακούδα στην θέση Λάκα Περίδα που μέχρι τις ημέρες του 1990 ήταν  ιδιοκτησία. Που ξεκινούσε από την εποχή της Τουρκοκρατίας.
Τα παραπάνω είδη φυτών και καρπών,  έχουν σχεδόν εξαφανισθεί. Ίσως μερικά απομεινάρια ακόμη υπάρχουν, σε τελείως απομονωμένα χωριά όπου ακόμη ζουν ,άνθρωποι σχεδόν υπερήλικες. Όμως αυτά είναι απαραίτητα να διαφυλαχτούν. Τ α γονίδια τους,  είναι βέβαιο ότι θα χρειασθούν για να αναβαθμισθούν οι  σημερινοί καρποί. Η διαφύλαξη πρέπε να γίνει από μια τράπεζα που να ανήκει σε κάποιο φορέα π.χ. Δήμο. Να είναι μια τράπεζα καρπών ορεινής γεωργίας μέσα στο χώρο. Παρόμοιες τράπεζες υπάρχουν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας  π.χ. νησιά του Αιγαίου, την  Κρήτη, την Πιερία κτλ. Τράπεζα, που θα λειτουργεί με την καθοδήγηση του ΕΘΙΑΓΕ. Στο Καρπενήσι υπάρχει κτήριο του ΕθΙΑΓΕ  που θα μπορούσε  να φιλοξενήσει  και την τράπεζα των καρπών των  φυτών που για αιώνες καλλιεργούνταν στον ορεινό χώρο, όχι μόνο του Νομού.