Αόρατα ρέματα - Άφαντα Μικρά Υδροηλεκτρικά
Το Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων ολοκληρώνεται με το πέρας της διαβούλευσης της ΣΜΠΕ και γίνεται σύντομα νόμος του κράτους. Στο προηγούμενο στάδιο της διαβούλευσης κάναμε παρέμβαση για το γεγονός ότι αγνοούνταν στο σχέδιο η άναρχη χωροθέτηση μικρών υδροηλεκτρικών (ΜΥΗΕ) σε κάθε ρέμα των ορεινών υδάτων.
Η παρέμβασή μας, όπως και πολλών άλλων συλλόγων και πολιτών, δεν λήφθηκε υπόψη και παρόμοια η ΣΜΠΕ δεν κάνει καμία αναφορά στα ΜΥΗΕ και τις επιπτώσεις τους.
Ο μοναδικός σκοπός των σχεδίων διαχείρισης φαίνεται να είναι η «νομιμοποίηση» της εκτροπής του Αχελώου, όπως και μερικών άλλων μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων, στα μάτια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χωρίς τα σχέδια υπήρχε ο φόβος των προσφυγών για τα προγραμματισμένα έργα, λόγω της μη εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τα νερά που απαιτεί τη σύνταξή τους. Όλα τα άλλα καυτά προβλήματα που αφορούν τη διαχείριση και προστασία των νερών αποσιωπήθηκαν. Χωρίς το κίνητρο της υλοποίησης των μεγάλων έργων, τα σχέδια θα εκκρεμούσαν για πολλές δεκαετίες ακόμη. Όπως εκκρεμούν για τις προστατευόμενες περιοχές NATURA 2000 και αναρίθμητες περιπτώσεις ολιγωρίας ουσιαστικής ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) η δεκαετής εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (ΟΠΥ) μέσω των σχεδίων διαχείρισης, δέχεται ήδη σκληρή κριτική από περιβαλλοντικές οργανώσεις. Διαπιστώνονται καθυστερήσεις, αδιαφάνεια, αναποφασιστικότητα στη λήψη δραστικών μέτρων και έλλειψη ειλικρινούς θέλησης για την επίτευξη του στόχου της καλής κατάστασης των νερών μέχρι το 2015. Στη χώρα μας δεν υφίσταται καν αντικείμενο κριτικής, μιας και αφήσαμε να περάσουν δέκα χρόνια χαμένα. Ο στόχος του 2015 ακούγεται ως ανέκδοτο, αλλά και η παράτασή του στο 2021 ή στο 2027 φαντάζει άπιαστο όνειρο. Αντί για μέτρα πρόληψης, προστασίας και επανόρθωσης, τα σχέδια προωθούν τις μελέτες καταγραφής του περιβάλλοντος που έπρεπε να έχουν γίνει τα τελευταία 30 χρόνια στο πλαίσιο εφαρμογής σημαντικών περιβαλλοντικών Οδηγιών. Πρακτικά είμαστε ακόμη στην αρχή, και πολύ μακριά από την ουσιαστική προστασία των νερών. Δύσκολο να πιστέψουμε ότι από τις μελέτες θα περάσουμε έγκαιρα στην εφαρμογή των μέτρων, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της καλής κατάστασης για όλα τα νερά το 2027.
Για την ΕΕ η χρονιά που πέρασε ήταν Έτος Νερών και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) συνέταξε Έκθεση για την κατάσταση των ευρωπαϊκών υδάτων[1]. Η έκθεση παραθέτει ενδιαφέροντα στοιχεία για να γίνουν συγκρίσεις μεταξύ των χωρών. Τα στοιχεία για τις υδρομορφολογικές αλλοιώσεις κάνουν ολοφάνερο ότι, παρόλη την αδράνειά μας, υπερτερούμε έναντι των υπόλοιπων χωρών στο ότι έχουμε αναλογικά τα περισσότερα ποτάμια σε φυσική κατάσταση ([1], Χάρτης 4.3). Δυστυχώς ως προς τη ρύπανση φαίνεται ότι κάνουμε ότι μπορούμε για να τα καταστρέψουμε ([1], Χάρτης 4.2).
Η περιοχή της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας - Ηπείρου ξεχωρίζει για το μοναδικό προνόμιο να έχει τα πιο φυσικά και καθαρά ποτάμια της χώρας μας (Χάρτης 4.1). Στην ΕΕ είναι μεταξύ των ελάχιστων περιοχών που έχουν σε ποσοστό μεγαλύτερο του 70% ποτάμια σε καλή κατάσταση (κίτρινο χρώμα στο χάρτη 4.1). Από αυτές τις περιοχές διακρίνουμε μόνο πέντε που έχουν προφανή ανθρώπινη παρουσία, στην Κορσική, Ιταλία, Ισπανία, Ιρλανδία και Εσθονία. Οι υπόλοιπες περιορίζονται στη Σκανδιναβική χερσόνησο, κυρίως στα όρια του Αρκτικού Κύκλου. Οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι οι συγκεκριμένες περιοχές των φυσικών ποταμών και λιμνών στην ΕΕ είναι εξαιρετικά σπάνιες και θα έπρεπε να χαρακτηριστούν ευρωπαϊκές δεξαμενές βιοποικιλότητας υδάτινων οικοσυστημάτων, και να διαφυλαχθούν ως κόρη οφθαλμού.
Αγνοώντας τα ευρωπαϊκά δεδομένα η πολιτική του κράτους μας κινείται ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση. Καταιγισμός μικρών και μεγάλων έργων, φραγμάτων, εκτροπών, αντλησιοταμιευτήρων, υδροηλεκτρικών. Η κατασκευή τους θα έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της φυσικότητας των ποταμών μας και θα συμπληρώσει την καταστροφή που επιτελείται από την ανεξέλεγκτη ρύπανση στον υδάτινο πλούτο της χώρας μας.
Στα σχέδια διαχείρισης επιχειρείται με τεχνάσματα να καλυφθεί το προσχεδιασμένο έγκλημα. Πρώτα από όλα έχουν τραγικές ελλείψεις στοιχείων και οφθαλμοφανή λάθη, που δεν δικαιολογούν τα εκατομμύρια που δαπανήθηκαν για αυτά. Οι μετρήσεις της οικολογικής κατάστασης των ποταμών είναι σποραδικές και συχνά λανθασμένες. Ως αποτέλεσμα σε όλο το υδατικό διαμέρισμα της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας δεν εμφανίζεται ούτε ένα ποτάμι ή ρέμα που να κατατάσσεται σε υψηλή οικολογική κατάσταση, ούτε στις πιο απομονωμένες ορεινές περιοχές της Πίνδου. Αντίθετα καταγράφονται μετρήσεις σε τμήματα ποταμών δίπλα σε ερημωμένες περιοχές όπως στα Ψιανά και Αμπέλια Ευρυτανίας που τα εμφανίζουν σε μέτρια οικολογική κατάσταση λόγω ρύπανσης. Αντίθετα στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα ο Γοργοπόταμος και το Ρέμα Δημοσάρη με το ομώνυμο φαράγγι, κατατάσσονται σε υψηλή οικολογική κατάσταση.
Αποκλείονται από τη μελέτη του σχεδίου μεγάλα και μικρά ρέματα μόνιμης ροής και ο χάρτης του εμφανίζεται ελλιπής και με πολλά κενά. Στο σχέδιο δεν υπάρχουν ρέματα στην Ευρυτανία, κρυστάλλινες πηγές, γάργαρα ποταμάκια, εντυπωσιακά φαράγγια. Δεν υπάρχουν πέτρινα τοξωτά γεφύρια, παλιοί νερόμυλοι, κρυφά μονοπάτια. Δεν κολυμπούν ανάποδα στα πεντακάθαρα νερά οι ξανθιές άγριες πέστροφες με τις κόκκινες βούλες και δεν κατοικούν στις όχθες τους οι βίδρες. Δεν έρχονται επισκέπτες από όλη την Ευρώπη να περπατήσουν, να ψαρέψουν, να κάνουν ράφτιγνκ-καγιάκ και να απολαύσουν ένα μοναδικό απείραχτο τοπίο σε όλη την Ευρώπη.
Περιέργως αυτά τα κρυφά ρέματα τα βρήκαν οι επενδυτές. Ο στόχος μας ως χώρα για το 2020 για μικρά υδροηλεκτρικά είναι 350 MW και ήδη 440 MW είναι έτοιμα για εγκατάσταση. Άλλα 3.200 ΜW περιμένουν τη σειρά τους, με δεκάδες από αυτά στην Ευρυτανία. Στις χιλιάδες σελίδες του σχεδίου και της ΣΜΠΕ δεν γράφεται ούτε λέξη για αυτόν τον τεράστιο αριθμό σχεδιαζόμενων έργων και τις επιπτώσεις τους. Μελέτη Καταστρατήγησης του Περιβάλλοντος θα ήταν ο σωστός όρος. Στο Παράρτημα του Παραρτήματος «Κατάλογος προγραμματισμένων και νέων έργων» του σχεδίου συμπεριλαμβάνεται μία λίστα με κάποια από τα έργα των ΜΥΗΕ. Προφανώς από φόβο, μήπως αν δεν υπάρχουν στο σχεδιασμό, ακυρωθούν από δικαστήριο σε ενδεχόμενη προσφυγή. Κατά τα άλλα σιωπή.
Προφανώς οι προτεινόμενες μελέτες θα χρησιμεύσουν για να διαπιστωθούν οι επιπτώσεις των έργων, αφού κατασκευαστούν και να γίνουν προτάσεις για διορθωτικά μέτρα κατόπιν εορτής. Στο σχεδιασμό των έργων αγνοείται πλήρως η αρχή της πρόληψης της υποβάθμισης των νερών, που είναι η πρώτη και σημαντικότερη αρχή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά.
Τελικά αυτά που λέμε και γράφουμε και κωφεύουν οι αρμόδιοι του ΥΠΕΚΑ, τα επισημαίνει και η ΕΕ στην Έκθεση του ΕΟΠ/2012 (σελ. 65). «Η προστασία των μικρών υδάτινων σωμάτων (ρεμάτων και λιμνών) εγείρει ανησυχία. Η Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα προστατεύει όλα τα ύδατα. Ωστόσο, στην οριοθέτηση και την επιλογή των υδάτινων σωμάτων, πολλά κράτη μέλη έχουν χρησιμοποιήσει όρια μεγέθους που αποκλείουν μικρά υδάτινα σώματα νερού χωρίς απαραίτητα να λαμβάνουν υπόψη τη σπουδαιότητά τους στην υδατική λεκάνη. Για την προστασία τους υπάρχει πλέον επιτακτική ανάγκη να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με την συνεχιζόμενη καταστροφή των μικρών υδάτινων σωμάτων και τις πολλές ευεργετικές τους λειτουργίες στην κοινωνία. Αυτή η ευαισθητοποίηση θα πρέπει να ενισχύσει την πολιτική της αναγνώρισης της σημασίας τους για τη διατήρηση ενός υγιούς και ποικίλου υδάτινου περιβάλλοντος»
Και συνεχίζουν «Από οικολογική άποψη, τα μικρά ποτάμια είναι εξαιρετικά πολύτιμα: παρέχουν ενδιαιτήματα για ένα ευρύ φάσμα φυτών και ζώων. Για παράδειγμα, περίπου τα μισά από τα πιο σημαντικά ευρωπαϊκά είδη ψαριών του γλυκού νερού εξαρτώνται από ρέματα για την ωοτοκία τους, και η πλειονότητά τους δεν αφήνει ποτέ το ρέμα».
Συνοψίζοντας επαναλαμβάνουμε τα αίτηματά μας προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος:
1) να αναγνωρίσει τις επιπτώσεις των ΜΥΗΕ στα ορεινά ύδατα και να θεσπίσει όρους προστασίας,
2) να θέσει διαφανείς κανόνες χωροθέτησης ΜΥΗΕ βάσει διαβουλεύσεων με τις τοπικές κοινωνίες,
3) να αναστείλει κάθε παρόμοιο έργο στην Ευρυτανία μέχρι την εκπόνηση των απαραίτητων μελετών για την υδάτινη πανίδα, τα οικοσυστήματα και την απαιτούμενη οικολογική παροχή,
4) να καταγράψει στο σχέδιο όλα τα σημαντικά ρέματα της Ευρυτανίας βάσει κριτηρίων οικολογικής σπουδαιότητας, φυσικού κάλλους και δυνατοτήτων αναψυχής,
5) να θέσει ως στόχο για τα ποτάμια και ρέματα της Ευρυτανίας την υψηλή οικολογική κατάσταση, για τη διατήρηση της δυναμικής φυσικής και μορφολογικής τους πολυπλοκότητας, και
6) Η Ευρυτανία να προταθεί στην ΕΕ ως ένα φυσικό εργαστήριο διερεύνησης των διεργασιών σε απείραχτα υδάτινα οικοσυστήματα και να αποτελέσει περιοχή αναφοράς για τις φυσικές λεκάνες απορροής της ΕΕ.
Κίνηση Πολιτών για την Προστασία
του Ευρυτανικού Περιβάλλοντος
Λάππα Βασιλική
Μήτσιου Βασίλης
Τάσιος Γιώργος
Σύλλογος Προστασίας
Άγριας Πέστροφας
Θεοδωρογιάννης Θωμάς
Πρόεδρος
