ενός μνημείου που, τόσο για τον αρχιτεκτονικό του τύπο όσο και για την ιστορική του σημασία, καθώς και για το γεωμορφολογικό του πλαίσιο, αποτελεί σημείο αναφοράς του ευρύτερου γεωγραφικού χώρου.
Η Ιερά Μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος βρίσκεται στο Νομό Ευρυτανίας, πολύ κοντά στο χωριό Ανατολική Φραγκίστα, 42 km από το Καρπενήσι και σε ύψος 680μ από την επιφάνεια της θάλασσας.
Η παράδοση τοποθετεί την ίδρυση της Ι. Μονής στα μέσα του 16ου αιώνα. Συγκεκριμένος χρονικός προσδιορισμός δεν υπάρχει. Μπορούμε όμως να πούμε με σιγουριά ότι το Μοναστήρι λεηλατήθηκε και καταστράφηκε πολλές φορές. Από το άλλοτε μεγάλο Μοναστηριακό συγκρότημα διασώζεται μέχρι τις μέρες μας μόνο το Καθολικό.
Στόχος του έργου είναι η αντιμετώπιση των παθολογιών του κτηρίου ώστε να διασωθεί και να καταστεί δυνατή χωρίς αντιξοότητες η χρήση του, όσο και η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου με τεχνοτροπία αντάξια του Ναού, ώστε να αναδειχθεί το μνημείο
Την Μελέτη του έργου, όσον αφορά την στατική πλευρά του κτηρίου, έχουν εκπονήσει η κ. Ελένη – Κων/να Τζήμα Αρχιτέκτων – Μηχανικός και ο Χαρίδημος Τζήμας Μηχανικός Ανακ. και Αποκατάστασης Κτηρίων, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται και η εκπόνηση Μελέτης που αφορά την συντήρηση του πλούσιου αγιογραφικού διακόσμου του Ναού.
Σύμφωνα με τους μελετητές, το κτήριο παρουσιάζει προβλήματα έντονης ρηγμάτωσης, κυρίως στα σημεία επαφής του με τον ανατολικό τοίχο. Υπάρχει γενική ρηγμάτωση και τμηματική αποσάθρωση της δομής των θόλων του ναού. Οι ρωγμές είναι άνισα κατανεμημένες, ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες των αιτίων που τις προκάλεσαν. Ως τέτοια αίτια θεωρούνται οι αποκλίσεις λόγω των πλαγίων ¬ωθήσεων, η γήρανση των υλικών, και τέλος οι μετακινήσεις που επήλθαν από τις εκάστοτε σεισμικές καταπονήσεις. Επίσης προβλήματα παρουσιάζουν τα κουφώματα του κτηρίου. Τα περισσότερα ανοίγματα του κυρίως ναού και του νάρθηκα (πόρτες και παράθυρο), είναι μεταλλικά διαφορετικά μεταξύ τους και ακαλαίσθητα. Επίσης δεν παρέχουν την απαραίτητη ασφάλεια απόδειξη ότι ο ναός έχει λεηλατηθεί αρκετές φορές ακόμα και στο πρόσφατο παρελθόν.
Τα ίδια αίτια έχουν προκαλέσει διάσπαρτα προβλήματα και στα υλικά της στέγης, τόσο στον κυρίως ναό όσο και στο νάρθηκα, όπου λόγω κυρίως της γήρανσης και των μικρομετακινήσεων των λίθινων πλακών κάλυψης, δεν εξασφαλίζεται πλέον η στεγανότητα του κτηρίου. Η διείσδυση των ομβρίων είχε ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, και τις εκτεταμένες φθορές του ζωγραφικού διακόσμου και του τέμπλου.
Περιορισμένης σχετικά έκτασης προβλήματα παρουσιάζονται και στον νάρθηκα. Τέτοια είναι, οι φθορές, λόγω της καταπόνησης του ξύλινου σκελετού (εσωτερικές ξυλοδεσιές-ζωνάρια) με αποτέλεσμα, ρηγματώσεις οφειλόμενες στις ωθήσεις του βαρελόσχημου θόλου προς τον δυτικό τοίχο, καθώς και τα ακαλαίσθητα αρμολογήματα κ.τ.λ.
Ακόμη στο μνημείο, σύμφωνα πάντα με τους μελετητές, διαπιστώθηκε η έντονη παρουσία υγρασίας, τόσο στο εσωτερικό (με αποτέλεσμα φθορές στις τοιχογραφίες) όσο και στο εξωτερικό του ναού.
Τα προαναφερόμενα προβλήματα υγρασίας, αλλά και οι μικρομετακινήσεις των λιθοδομών, είχαν ως αποτέλεσμα την κατάπτωση τμημάτων των τοιχογραφιών, ιδίως στην περιοχή του τεταρτοσφαιρίου του βορείου και νότιου χορού. Στις περιοχές επίσης των θόλων μεγάλα τμήματα τοιχογραφιών έχουν αποκολληθεί καθώς και στη νότια και βόρεια παρειά στο χώρο του Ιερού. Στις περιοχές επίσης των ξυλοδεσιών, μεγάλο μέρος των επιζωγραφισµένων επιχρισμάτων έχουν αποκολληθεί, λόγω της διαφορετικής συμπεριφοράς, έναντι της λιθοδομής και των συστολοδιαστολών του ξύλου.
Για την αντιμετώπιση της ανερχόμενης υγρασίας θα εφαρμοσθούν τα εξής:
Πραγματοποίηση στραγγιστικού συστήματος στην ανατολική, δυτική και βόρεια πλευρά του ναού. Θα κατασκευαστεί τάφρος στις τρείς πλευρές στο μέγεθος της θεμελίωσης, θα τοποθετηθούν γραμμικά σταγγιστήρια από διάτρητους πλαστικούς σωλήνες D100mm από PVC ή πολυαιθυλένιο με περίβλημα γεωυφάσματος των 200gr/m² και κατόπιν θα πραγματοποιηθεί η πλήρωση της τάφρου στραγγιστηρίοων κ.λ.π. με χαλίκια λατομείου και σε συνέχεια ( τα πάνω 15cm) με άμμο.
Διαμόρφωση του περιβόλου του ναού. Η στάθμη του εξωτερικού διαμορφωμένου εδάφους θα καθοριστεί στα 20 εκ. κάτω από τη στάθμη του δαπέδου του κυρίως ναού. Αυτό θα πραγματοποιηθεί με αποχωμάτωση περιμετρικά του κτηρίου.
Απομάκρυνση των θρανίων εκατέρωθεν της εισόδου του νάρθηκα στη δυτική όψη.
Περιμετρική επίστρωση με λιθόπλακες .
Για την αποκατάσταση της στέγης του κυρίως ναού, θα εκτελεσθούν οι ακόλουθες εργασίες
Καθαίρεση και εναπόθεση, σε κατάλληλο χώρο, των πλακών της δίρριχτης στέγης.
Απομάκρυνση του υλικού πλήρωσης του χώρου υπεράνω των θόλων και αποκάλυψη των εξωρραχίων. Αυτά θα καθαριστούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, χωρίς χρήση νερού, εί δυνατόν δε και με πεπιεσμένο αέρα, ούτως ώστε να καταστούν ορατές οι ρωγμές.
Σχολαστικό σφράγισμα των ρωγμών και στη συνέχεια, μετά την πήξη του, επίστρωση ολόκληρης της επιφάνειας των εξωρραχίων με ίδιο κονίαμα με αυτό των αρμολογημάτων, όπου όμως, αντί ασβέστου θα χρησιμοποιηθεί υδράσβεστος στο ίδιο ποσοστό.
Πλήρωση των κενών μεταξύ εξωρραχίων στέγης και εξομάλυνση με ισχνό πλινθόδεμα, που θα έχει ως αδρανή σπασμένα κεραμίδια και τούβλα και συνδετικό 2/3 υδρασβέστου και 1/3 λευκού τσιμέντου.
Εφαρμογή στρώσης σκυροδέματος με λευκό τσιμέντο, οπλισμένο με ανοξείδωτο πλέγμα Θ 6 mm με κάναβο 10/10 ή 10/15 εκ.
Τοποθέτηση των λίθινων πλακών, με επαρκή επικάλυψη και με κονία που θα περιέχει ως στεγανωτικό, υδρόφοβο υδρατμοπερατό υλικό μάζης, καθώς και βελτιωτικό υλικό πρόσφυσης.
Με παρόμοιο τρόπο θα γίνει και η αποκατάσταση της στέγης του οικίσκου, των κεκλιμένων επιφανειών του «οικίσκου», καθώς και της κόγχης του Ιερού.
Μετά τις εργασίες καθαίρεσης και πριν τις εργασίες αποκατάστασης, θα επισκευασθούν και συγκολληθούν τα λίθινα γείσα (αστρέχες) στα οποία απολήγουν οι στέγες.
Με βάση τα επίπεδα των γείσων και την αρχική γεωμετρία των στεγών, για τον καθορισμό της οποίας θα σημειωθούν μάρτυρες, θα ληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα, ώστε η γεωμετρία της νέας στέγης να συμπίπτει ακριβώς με την αρχική.
Άμεσες εργασίες στερέωσης των τοιχογραφιών, που θα πρέπει να προβλεφθούν πριν την έναρξη των εργασιών στερέωσης, έτσι ώστε να αποφευχθούν φθορές κατά τη διάρκειά τους.
Την μόνιμη και συνολική συντήρηση και ανάδειξη του ζωγραφικού διακόσμου του κυρίως ναού, που θα εφαρμοσθεί μετά τις οικοδομικές εργασίες.
Την στερέωση και την συντήρηση του αξιόλογου ξυλόγλυπτου τέμπλου και των εικόνων του.
ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ
Η μελέτη ανάπλασης του περιβάλλοντα χώρου αναπτύσσεται σε τρεις ξεχωριστούς άξονες, για να ικανοποιήσει 3 βασικές ανάγκες που παρουσιάζονται.
Έτσι επαναπροσδιορίζονται δύο από τις εισόδους στο χώρο -οι οποίες έχουν επιλεγεί ως οι βασικότερες- με την κατασκευή μιας τοξωτής γέφυρας με κλίμακα και μιας ράμπας με κατάλληλη κλίση για ΑΜΕΑ.
Η στάθμη του εξωτερικού διαμορφωμένου εδάφους θα καθοριστεί στα 20 εκ. κάτω από τη στάθμη του δαπέδου του κυρίως ναού (όρα Σχέδια Τομών Πρότασης) και θα πλακοστρωθεί. Επίσης θα απομακρυνθούν τα θρανία εκατέρωθεν της εισόδου του νάρθηκα στη δυτική όψη και θα αναπτυχθούν καθίσματα στο χώρο για τους επισκέπτες.
Για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών της Ιεράς Μονής θα κατασκευαστούν χώροι υγιεινής (ΑΜΕΑ) και αποθηκευτικός χώρος για τις ανάγκες του ναού, στη θέση της παλιάς αποθήκης.
Βασικό κριτήριο για τις νέες κατασκευές είναι η εναρμόνιση του ύφους τους τόσο με το περιβάλλον όσο και με το ύφος του μνημείου. Γι αυτό το λόγο τα υλικά και η τεχνοτροπία που θα χρησιμοποιηθούν θα είναι ανάλογα του ναού.
Πρόκειται για μια πολύ σημαντική εξέλιξη, που αφορά την ουσιαστική διάσωση, ενός κε των πιο σημαντικών Μνημείων του Δήμου Αγράφων. Αξίζουν πολλά μπράβο στους συντελεστές αυτής της προσπάθειας και ιδιαίτερα στον Πρόεδρο και τα μέλη του Εκκλ. Συμβουλίου, στον επιχώριο Επίσκοπο για τις καθοριστικές του παρεμβάσεις και φυσικά στην Περιφερειακή Ενότητα Ευρυτανίας και δη στον Π.Σ. Ταξιάρχη Σκλαπάνη που επωμίστηκε να φέρει εις πέρας επιτυχώς αυτό το τόσο σημαντικό έργο.
Σύμφωνα με έγκυρες πηγές, στις αρχές Σεπτεμβρίου, η Μελέτη θα προωθηθεί αρμοδίως, έχοντας μάλιστα την υποστήριξη του Μακαριωτάτου και του Βουλευτή Ευρυτανίας, έτσι ώστε να ενταχθεί πολύ σύντομα σε πρόγραμμα χρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ.
