Γράφει ο Ηλίας Προβόπουλος
Από τα σημαντικότερα βήματα που έκανε ο άνθρωπος από την εμφάνισή του πάνω στη γη και καθόρισαν κατόπιν την πορεία του και βελτίωσαν θεαματικά τη ζωή του είναι η εξημέρωση των άγριων ζώων και φυσικά των δέντρων, γεγονότα που διαρκώς εξελίσσονται καθώς η επιστήμη ανοίγει γι’ αυτά συνέχεια καινούργιους δρόμους είτε μέσω της γενετικής ή απλά δια του εμβολιασμού.
Ο εμβολιασμός των φυτών είναι μια τέχνη η οποία λόγω της απομάκρυνσης των ανθρώπων από τη φύση και τις αληθινές της λειτουργίες είναι πολλοί πλέον αυτοί που την αγνοούν και πιστεύουν πως κάθε δέντρο από τη στιγμή που φυτρώνει είναι σε θέση να παράγει τους γλυκούς ή τους ξινούς καρπούς του όπως τους βρίσκει κανείς σε ένα κατάστημα. Δεν έχουν όμως έτσι τα πράγματα για το πλήθος των δέντρων, των θάμνων αλλά και πολλών άλλων φυτών που εμβολιάζονται με σκοπό την καλύτερη ποιότητα των καρπών τους ή ακόμα και του φυλλώματος και των ανθέων τους αν πρόκειται για καλλωπιστικά ή διακοσμητικά.
Πότε και πως ο άνθρωπος άρχισε να εμβολιάζει τα δέντρα είναι κάτι που ποτέ δεν θα το μάθουμε με σιγουριά. Ούτε πάλι πως έγινε η πρώτη αυτή «εγχείρηση» σε κάποιο φυτό. Πιθανόν από κάποιο τυχαίο γεγονός, όπως για παράδειγμα ένα κλαρί να χώθηκε στον κορμό ενός άλλου μετά από μια καταιγίδα που τσάκισε το δάσος με τα άγρια καρποφόρα. Ο παρατηρητικός άνθρωπος εκείνης της εποχής που τρέφονταν ακόμη μόνο από το κυνήγι ή τη συλλογή καρπών είδε πως σε εκείνο τον κορμό δημιουργήθηκε ένα καινούργιο δέντρο με διαφορετικούς καρπούς και προσπαθώντας να κατανοήσει αυτό το θαύμα προσπάθησε, άγνωστο πως και με τι τρόπο, να το επαναλάβει και τελικά το κατάφερε.
Κάπως έτσι πρέπει να έγινε ο πρώτος εμβολιασμός και από τότε και πέρα μια ατέλειωτη σειρά εμπειριών προστέθηκαν πάνω σε αυτή τη τρομερή για τη φύση πράξη μέχρι ο παραδοσιακός τρόπος εμβολιασμού μεταφέρθηκε στα εργαστήρια. Οι σχετικές δε επιστήμες δημιουργούν συνεχώς νέα είδη φυτών και ο τρόπος τους στηλιτεύεται από πολλούς ως μη ορθός και κατηγορείται ως μη συμβατός με τη φύση και τις αρχές της.
Το πώς έφθασαν εδώ ασφαλώς και ποτέ δεν σκέφτηκαν οι άνθρωποι που εμβολίαζαν δέντρα με ένα τρόπο που περνούσε σχεδόν μυστικά από γενιά σε γενιά και τηρούσε ένα αυστηρό τυπικό τόσο ως προς την προετοιμασία, όσο και για την εκτέλεση αλλά και την παρακολούθηση. Σε αυτούς οφείλεται η μεταμόρφωση πολλών ορεινών δασών από καστανιές σε παραγωγικά κασταναχώραφα αλλά και πολλών άλλων μεμονωμένων δέντρων σε κάθε γωνιά και σημείο της Ελλάδας. Όντως οι καστανιές είναι τα δέντρα που μπολιάστηκαν περισσότερο από κάθε άλλο στην Ελλάδα και ακολουθούν οι γκορτσιές, οι κορομηλιές και οι μηλιές και σπανιότερα καρυδιές, μουριές και άλλα. Με εμβολιασμό δε πολλά άγρια κλήματα που φύτρωναν ελεύθερα στις εξοχές έφτιαξαν ωραία σταφύλια.
Ας δούμε όμως πως γίνονταν ο εμβολιασμός ή κέντρωμα όπως τον λένε σε πολλά μέρη επειδή το βλαστάρι του νέου δέντρου που χώνεται στον κορμό του άγριου μοιάζει σαν κεντρί. Ο εμβολιαστής κόβει τον κορμό του άγριου δέντρου το οποίο κατά προτίμηση πρέπει να είναι νέο για να έχει δύναμη σε ύψος ανάλογα με το είδος και την παρουσία ζώων στην περιοχή. Συνήθως ο εμβολιασμός γίνεται σε ύψος πάνω από το ένα μέτρο από το έδαφος και σπανιότερα πιο ψηλά γιατί το μπόλι κινδυνεύει να σπάσει από τον αέρα ή γιατί είναι περισσότερο εκτεθειμένο στη ζέστη. Όταν δε πρόκειται να εμβολιαστεί ένα μεγάλο σε ηλικία δέντρο, ο ενδιαφερόμενος φροντίζει από την προηγούμενη χρονιά να το κόψει ώστε να μπολιάσει πάνω στα νέα βλαστάρια που θα πεταχτούνε. Σε αυτές τις περιπτώσεις μάλιστα πολλές είναι οι φορές που μπολιάζει διαφορετικές ποικιλίες κι έτσι βλέπουμε μια μηλιά για παράδειγμα να βγάζει δυο και τρία διαφορετικά είδη καρπών.
Το ύψος του εμβολιασμού εξαρτάται και από το είδος του δέντρου. Έτσι άλλο ύψος έχει ο εμβολιασμός της καστανιάς και άλλος της κορομηλιάς ή του κλήματος. Σε γενικές γραμμές πάντως ο εμβολιαστής προσπαθεί να κρατήσει και τον κορμό του άγριου δέντρου σε αρκετό ύψος ανέπαφο γιατί εκτός που πρέπει να υποστηρίζει το νέο δέντρο έχει και μεγαλύτερη αξία σαν έρθει κάποια ημέρα η στιγμή της ξύλευσης και της εμπορίας του.
Ο εμβολιαστής λοιπόν είναι αυτός που μέσω της εμπειρίας του θα κρίνει σε ποιο ύψος θα γίνει το μπόλισμα και σαν κόψει τον κορμό σε ένα σημείο που δεν έχει βλαστάρια και κόμπους, λειαίνει την τομή με ένα κοφτερό μαχαίρι και μπήγει, αφού τα ξύσει σαν καρφιά ανάμεσα στο ξυλώδες μέρος και τη φλούδα τα μπόλια που θέλει να βάλει. Αυτά προέρχονται από δέντρο που αποδεδειγμένα παράγει εκλεκτούς και ποιοτικούς καρπούς και τα οποία κόβονται απ’ αυτό νωρίς την άνοιξη πριν ακόμα ανοίξουν τα «μάτια» του φυτού και τα οποία διατηρεί μέχρι να έρθει η κατάλληλη ώρα σε ένα δροσερό μέρος, συνήθως μέσα σε δοχεία με ποταμίσια άμμο ή τυλιγμένα με υγρά βρύα ή πριονίδια.
Η κατάλληλη ημέρα για κέντρωμα είναι στις αρχές του Απριλίου, εποχή που αρχίζουν να κυλάνε δυνατά οι χυμοί στον κορμό του δέντρου, πρέπει να είναι ζεστή και υγρή και να μην φυσάει δυνατός αέρας που μπορεί να τα σπάσει η λίβας να τα τσουρουφλίσει. Σε γενικές γραμμές η επιλογή της ημέρας είναι πάντα ένα ρίσκο γιατί μια απρόοπτη μεταβολή του καιρού, όπως μια δυνατή βροχή για παράδειγμα ή δυνατό χαλάζι μπορεί να καταστρέψει τα μπόλια. Γι΄ αυτό και ο εμβολιαστής μελετά από την προηγούμενη τα φαινόμενα και άμα δει πως τον παίρνει ο καιρός αποφασίζει να προχωρήσει.
Αφού λοιπόν κόψει το άγριο δέντρο και μπήξει τα μπόλια, δένει τον κορμό στο σημείο του μπολιάσματος με ένα ειδικό επίδεσμο σαν σελοτέϊπ το οποίο έχει και απολυμαντικές ιδιότητες γιατί η τομή του δέντρου δεν διαφέρει καθόλου από αυτή σε ένα άνθρωπο και είναι εκτεθειμένη σε ένα σωρό μικρόβια και ιούς. Γι’ αυτό την καλύπτει με ένα στρώμα ειδικού υλικού που μοιάζει με γκρίζα μπογιά. Κατόπιν με ένα τρόπο δένει στον κορμό μακριά κλαδιά και τα φέρνει κοντά στα μπόλια για να τα στηρίξει και να τα προστατέψει από τον αέρα μέχρι να πάρουν πάνω τους και γίνουν ένα με τον κορμό που θα ριζώσουν.
Παλιότερα έδεναν την τομή με ένα λουρίδες από ένα καλάμι και την κάλυπταν με μελισσοκέρι, λίπος χοιρινό και αν δεν είχαν κάτι τέτοιο με υγρή γαλάζια λάσπη (γλύνα) για να την προφυλάσσει από τη ζέστη και τα μικρόβια. Τούτη η μέθοδος σαφώς είχε και τις αποτυχίες της που πολλές φορές έφτανε να είναι και το μισό από τα μπόλια.
Το γεγονός της αποτυχίας του εμβολιασμού ήταν δύσκολο να ξεπεραστεί και γι’ αυτό η πράξη η οποία όντως τρομάζει ως μια σύγχρονη λεπτή εγχείρηση σε άνθρωπο, συνοδεύονταν με ένα σωρό λαϊκές δοξασίες και εξορκισμούς του κακού αποτελέσματος. Έτσι ο εμβολιαστής πριν προχωρήσει στο κέντρωμα έπρεπε να ήταν καθαρός και στην ψυχή και στο σώμα. Καθένας δε είχε εξελίξει ένα προσωπικό τυπικό και με βάση αυτό αναγνωρίζονταν από τους συντοπίτες του οι οποίοι τον αναγνώριζαν και τον εκτιμούσαν όπως και τον πρακτικό γιατρό που περιποιούνταν τα τραυματισμένα ζώα.
Σημείωση. Ασφαλώς και ο εμβολιασμός των δέντρων έχει περάσει στην επιστήμη και πολλοί γεωπόνοι και άλλοι ειδικοί φροντίζουν ώστε δέντρα, θάμνοι και άλλα φυτά που πωλούνται για ένα σωρό σκοπούς είναι εμβολιασμένα. Η πράξη όμως αυτή γίνεται στα εργαστήρια και στα φυτώρια, μακριά από τα μάτια των ανθρώπων και γι’ αυτό έχει χάσει τη γοητεία της και τη μαγεία της. Το αποτέλεσμα πάντως είναι το ίδιο ικανοποιητικό.
