Η Φήβω μας παντρεύιτι της φκιάνουν τα προικιά της.
Χρόνους της φκιάνουν τα προικιά, χρόνους τα πανοπροίκια*.
Τι τα κρυφά της μάνας της σακούλες βουλωμένις,
της δίνει κι ο πατέρας της χρυσό θρονί να κάτσει.
κι μούλα η χρυσοκάπουλη να πιρπατεί καβάλα.
Φτωχύναν τα πιθερικά, της φάγανε την προίκα.
ν-Άντρας της γίν’κε μπιστικός* κι ο πινθιρός πριδάρης*
κι η πιθιρά ξινόγνιθι κι η νύφη ξινοϋφαίνει.
Σταυρόδισι τα χέρια της, στην πιθιρά της πάγει:
-Εσύ μανούλα του γαμπρού και πιθιρά δική μ΄,
Για σύρι μι παρακαλώ πίσου στα γονικά μου.
-Νυφούλα μ’, πλούσια σ’ ήφερα, φτωχιά πώς να σι πάγου;
Σταυρόδισι τα χέρια της, στον πιθιρό της πάγει:
νΕσύ πατέρα του γαμπρού κι πιθιρέ δικέ μου,
για σύρι με παρακαλώ πίσου στα γονικά μου.
-Νυφούλα μ’, πλούσια σ’ ήφερα, φτωχιά πώς να σι πάγου;
-Συνόδιψέ μ’ απ’ ταϊ βουνά κι πάγω μαναχή μ’.
Στη στράτα νόπου πήγινε, στου δρόμο που πηγαίνει
παρεκαλούσι κι έλιγι, παρακαλεί κι λέγει:
-Θέ’ μου, να βρω τις δούλες μου στη βρύση να γιομίζουν.
Και ο Θιός τη βόηθησε και πήγι και τις ηύρι.
-Καλημερά σας, δούλες μου! -Καλώς τη γυφτοπούλα!
-Για σύρ’τε απάνου στην κυρά κι απάνου στον αφέντη,
μη θέλουν δούλα, για κυρά, δούλα να πάει για ξύλα.
-Φεύγα απού δω βρε γύφτισσα, καθάρια γυφτοπούλα.
τι πέφτει η ψείρα στο νιρό κι μαγαρίζει η βρύση.
ν-Επήγαν πάνω στην κυρά κι απάνω στον αφέντη.
-Αν ξέρει ρόκα κι αργαλειό κι ρούχα να υφάνει.
-Ξέρω κι υφαίνω δίμιτα* μι δώδεκα πατήθρ’ς*.
Κάνω μαντήλια ιέμορφα με δεκαοχτώ σαΐτις*.
Την πήραν και την έβαλαν στον αργαλειό να υφάνει
κι ωραίο τραγούδ’ αρχίνησι κι αργά αχ ναργά το λέγει.
Διασίδι μ’*, καλοδιάσιδου, καλού κιρού ιδιασμένο*,
διασίδι όντα σε ίδιαζα νήρθαν οι συμπιθέροι,
διασίδι όντα σι κόλιγα* ήρθαν για να μι πάρουν.
-Για δε μου λες, βρε δούλα μου, ναπ’ όθ’ν τα γονικά σου;
-Η μάνα μου ήταν Αρτινή, πατέρας μ’ απ’ την Κρήτη.
Κι εγώ είμαι η Φοίβω η γιέμορφη κι η Φοίβω η μαυρουμάτα.
Κι αυτήνις αγκαλιάστηκαν και βγήκαν οι ψυχές τους.
Από τις καταγραφές του Σπ. Περιστέρη στη Λάσπη (Άγιο Νικόλαο) Τραγούδησε η Βασιλική Νείλα το 1962.
Την παλιά αυτή παραλογή «Της νύφης που κακοτύχησε», με διασπορά σε όλην την Ελλάδα, μας θύμισε η παράσταση της ομάδας «Θέατρο του παπουτσιού πάνω στο δέντρο», την οποία παρακολούθησαν τα περισσότερα δημοτικά του Καρπενησίου την περασμένη εβδομάδα. Με τίτλο το ομώνυμο τραγούδι «Μαλαματένιος αργαλειός και φιλντισένιο χτένι» ξετύλιξαν με πολλή φαντασία ένα ονειρικό μουσικό παραμύθι από κλωστή. Με στημόνι αρχαίους ελληνικούς μύθους και λαϊκές αφηγήσεις, υφάδι παραδοσιακά τραγούδια του αργαλειού, νανουρίσματα και παιχνιδοτράγουδα, ύφαναν επί σκηνής την ιστορία της Ρηνιώς, μιας νεαρής υφάντρας, που λίγο διαφέρει από αυτήν της δικής μας παραλλαγής. Το θέμα παραμένει διαχρονικά αλλά και στις μέρες μας τραγικά επίκαιρο, καλό βέβαια θα ήταν να μας παρακινούσε και σε αντίστοιχες πράξεις, αλλά αυτό είναι θέμα άλλου άρθρου.
Το «θέατρο του παπουτσιού πάνω στο δέντρο» δημιουργήθηκε το 2001. Με εμπνεύστρια τη Βαλεντίνα Παπαδημητράκη και συνεργάτες τη σκηνογράφο - ενδυματοποιό Έμμα Μολλέ και ταλαντούχους ηθοποιούς - μουσικούς και θεατρικούς συγγραφείς, το… «παπούτσι» «περπατάει» πάνω στις ρίζες της παράδοσης, αλλά δεν στέκεται μόνο σε αυτές· ανθεί και βγάζει φύλλα και καρπούς, αφουγκράζεται τις απαιτήσεις του σήμερα, συνομιλεί με τη σύγχρονη και την κλασική λογοτεχνία, αφορμείται από τις κοινωνικές εξελίξεις και προβληματισμούς, προκαλεί το κοινό του (παιδιά ή ενήλικες) να στοχαστεί και να δώσει λύσεις. Χαρακτηριστικά τους η ζωντανή μουσική, η διαδραστική σχέση με το κοινό και η ιδιαίτερη σκηνογραφική προσέγγιση. Τα παιδιά εντυπωσιάστηκαν από τον τρόπο με τον οποίο «έντυνε» το λόγο με κρητική λύρα, λαούτο, πνευστά και κρουστά ο Αλέξανδρος Ιερωνυμίδης. Με τη βοήθεια λιτών σκηνογραφικών μέσων (μια παιδική κούνια, ένα κομμάτι ύφασμα, κούκλες από νήματα, ένα μπαούλο) η Βαλεντίνα Παπαδημητράκη «μεταμορφωνόταν» με ευκολία πότε σε μητέρα-αφηγήτρια, πότε σε Μοίρα, πότε σε Ρηνιώ και πραμματευτή, λίγοι από τους χαρακτήρες που εμψύχωσε. Τη βοηθά σ’ αυτό η μεγάλη εντεκάχρονη εμπειρία της με την παραγωγή εννέα μέχρι τώρα παραστάσεων που έχουν αποσπάσει τιμητικές διακρίσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Το πιο δυνατό τους σημείο είναι η δυνατότητα που δίνουν στα παιδιά να συμμετέχουν στην πλοκή είτε τραγουδώντας είτε συνομιλώντας μαζί τους. (Πληκτρολογώντας στο Google «Μαλαματένιος αργαλειός Καρπενήσι» θα δείτε ένα απόσπασμα από την παράσταση στο 4ο Δημοτικό για του λόγου το αληθές!) Στο τέλος της παράστασης τα ίδια έμαθαν να κατασκευάζουν και να υφαίνουν σε στρογγυλό αργαλειό, δημιούργησαν έναν ακόμη με τα σώματά τους! (φωτο). Ακόμη θυμάμαι την παράσταση που είχαν δώσει πάλι εδώ, στο Καρπενήσι, το 2005 για όλα τα δημοτικά, την «Κανέλα και το δυοσμαράκι», όπου δύο παιδιά-θεατές συμμετείχαν και πειραματίζονταν μαζί με τους ηθοποιούς επί σκηνής!
Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια που φωτίζει το νήμα αυτής εδώ της ιστορίας είναι η συγγενική σχέση της συγγραφέως Μαρίας Παπαλέξη από τη Λαμία με τον διευθυντή του 2ου Δημοτικού Αντρέα Κελέση, ο οποίος και φρόντισε να μας «δωρίσει» το θίασο για μερικές ημέρες. Η Μαρία Παπαλέξη, όπως αναφέρει η ίδια, μεγάλωσε σε πόλη, αλλά είχε τη χαρά και την τύχη κάθε καλοκαίρι να ζει σε χωριό και έτσι σταδιακά να γνωρίζει την τέχνη του αργαλειού… της μητέρας του κ. Αντρέα! Μιλά η ίδια: “Μεγάλωσα και βρέθηκα σ’ έναν κόσμο που η ζωή μετριέται με το χρήμα και το χρήμα εξουσιάζει τη ζωή. Και προτίμησα να επιστρέψω στην παιδική φαντασία, στα παραμύθια και στα τραγούδια. Για κάποιο λόγο ένιωθα πως η αληθινή αξία της ζωής κρύβεται κάπου εκεί… Κι αν ποτέ δεν έμαθα τη δύσκολη δουλειά που έκανε η διάστρουσα, να περνώ δηλαδή το στημόνι στον μεγάλο αργαλειό, προσπάθησα τουλάχιστον να ετοιμάσω το διασίδι του θεάτρου, δηλαδή το κείμενο. Το είδα σαν χρέος απέναντι στο παιδί που προτίμησε να μη μεγαλώσει. Κι έγραψα παραμύθια… που μπορεί και να ‘ναι αλήθεια…”
Κάποιες από τις παραστάσεις της θεατρικής ομάδας κυκλοφορούν σε μορφή βιβλίου-cd από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ (το «Ένα μπαλόνι μυστικά» είναι το αγαπημένο του γράφοντος!)· περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στον ιστότοπό τους http://www.theatropapoutsi.gr. Τους παρακαλούμε να μη μας ξεχνούν και να ξανάρθουν! (Οι φωτογραφίες είναι από την παράσταση στο 4ο Δημοτικό)
Λεξιλόγιο: Φήβω = η Θηβαία. Στη Θήβα επί Βυζαντίου υπήρχαν εργαστήρια υφάνσεως μεταξωτών πανοπροίκια = επιπλέον προίκα, σε περίπτωση εκβιασμού εκ μέρους του γαμπρού μπιστικός = αφοσιωμένος τσοπάνης > έμπιστος πριδάρης = πραιδάρης = αγροφύλακας (> πραίδα = λεία < λατιν. praeda) δίμιτο = είδος υφάσματος που υφάνθηκε με δυο κλωστές πατήθρ’ς = Όργανο του αργαλειού που πατάει η υφάντρα. Σανίδες για να πατάει η υφάντρα το πόδι και τραβάει κάτω το ένα μιτάρι όταν ανεβαίνει το άλλο. Είναι 2 ή 4 σε κάθε αργαλειό. σαΐτα = εργαλείο υφαντικό με το οποίο περνούν τα υφάδι μέσα από τις κλωστές του στημονιού. Ένας τυπικός αργαλειός έχει 2 σαΐτες. διασίδι = νήμα που χρησιμεύει ως στημόνι κατά την ύφανση (διάση < διάζομαι = βάζω το στημόνι (το νήμα) στον αργαλειό έτοιμο για ύφανση, όντα = όταν ιδιάζω = τακτοποιώ το στημόνι για τον αργαλειό κόλιγα = κόλαγα (;), ένωνα (;).
