Βρισκόμαστε στο 1821. Πρώτες μέρες του Ιουνίου και στην Ευρυτανία συνέβηκαν δύο πολεμικά γεγονότα σημαντικά για τον Ιερό αγώνα. Το πρώτο ήταν η μάχη της Σκάλας του Τέρνου όπου οι Γιολδασαίοι, χωρίς όπλα κατόρθωσαν να διασκορπίσουν 350 Τουρκοαρβανίτες και να συλλάβουν τον αρχηγό τους Νούρκα Σέρβανη και το δεύτερο η πολιορκία και η απελευθέρωση του Καρπενησίου.
Η ταφόπλακα όμως της λήθης τα έχει ξεγράψει από τις εκδηλώσεις μνήμης του τόπου εδώ και πολλά χρόνια. Καμία θύμηση. Ευτυχώς που υπάρχει η ιστορία που γράφτηκε ακόμη από τις πρώτες μέρες της ελευθερίας του τόπου, και αναφέρεται στις μάχες και τους πρωταγωνιστές τους.
Για την πολιορκία του Καρπενησίου αναφέρεται ο Επ. Φραγκίστας (Ελληνική Ιστορία,1886) και την περιγράφει ως παρακάτω:
Μετά την επανάστασιν του Μεσολογγίου καταρχάς του Ιουνίου επαναστάτησαν τα Άγραφα υπό τον Καραϊσκάκη και κατόπιν το Καρπενήσιον υπό τους Γιολδασαίους ,τον Ιωάννην Βράσκαν, Κατσικογιάννην κτλ. Οι Τούρκοι κατέφυγον εις τα φρούρια και τους πύργους προς σωτηρίαν των. Οι Έλληνες, ελείψει ορειχαλκίνων τηλεβόλων κατασκεύασαν ξύλινα τοιαύτα εκ κορμών υπερμεγέθων δένδρων (δρυών),και,περιβάλοντες ταύτα με σιδηρούς στεφάνους ,επυροβόλουν κατά των πολεμίων ,πληρούντες ταύτα μετά πυρίτιδος και βαριδίων, (σφαρίων εξ ορειχάλκου, ικανού βάρους) των στατήρων της πόλεως ,και διάυτών προυξένουν μεγάλην φθοράν εις τους εχθρούς, οι δε πύργοι ήρξαντο κατακρημνιζόμενοι. Διαρκούσης της μάχης, οι πολιορκούμενοι κατειρωνεύοντο τους Έλληνας ,φωνάζοντες: αλλοίμονο εις σας, ορέ ραγιάδες ,με ταις γκορτσιαίς θέλτε να πολεμήσετε το σουλτάν Μαχμούτ, φίδια που σας έφαγαν. Εις τας φωνάς δε ταύτας οι Ελληνες ανταπεκρίνοντο δια των ξυλίνων πυροβόλων,ανανεουμένων εκάστοτε ,διότι ,ως τοιαύτα,δεν ηδύναντο να αντισταθώσιν επί πολύ.
Για κάμποσους μήνες Τούρκοι δεν ξαναπάτησαν στο Καρπενήσι. Μα τα χωριά της περιοχής, όσα βρίσκονταν στο διάβα των τούρκικων αποσπασμάτων, δεν ησύχαζαν.
Ο Σπ. Τρικούπης ( Ιστορία της Ελληνικ.Επανάστασις,1860) αναφέρει, σχετικά:
Την τρίτην ημέραν αφ ης οι Έλληνες εκτύπησαν τους εν Βραχωρίω Τούρκους,οι Γιολδασαίοι και ο οπλαρχηγός του Σοβολάκου Γιάννης Μπράσκας εστράτευσαν επί τους εν Καρπενησίω Τούρκους. Ούτοι, ως 70 οικογένειαι, εκλείσθησαν εντός των δυνατοτέρων οικιών της κωμοπόλεως και ανθίσταντο γεναίως, ειδοποιήσαντες κρυφίως το εν Ιωαννίνοις στρατόπεδον περί της καταστασεώς των.
Ο Διον. Κόκκινος, (Ελληνική Επανάστσις,1960) επίσης, αναφέρει: Ταυτοχρόνως εξεκαθαρίζετο από τους Τούρκους και η Ευρυτανία. Οι Γιολδασαίοι και ο Γιάννης Μπράσκας του Σωβολάκου επετέθησαν κατά των Τούρκων του Καρπενησίου την 4ην Ιουνίου. Εκεί συγκατοικούσαν Τούρκοι και Έλληνες. Αι οικογένειαι των πρώτων ανήρχοντο εις εβδομήντα και των δευτέρων εις εκατόν δέκα.
Οι Τούρκοι αντιληφθέντες την επιδρομήν των επαναστατών εκλείσθησαν εις τα ισχυρότερα σπίτια του Καρπενησίου και αμέσως έστειλαν αγγελιoφόρους εις τον Χουρσίτ δια να του ζητήσουν βοήθειαν, εκείνος δε έσπευσε ν’ αποστείλει τον Βελήμπεην από την Πρεμετήν με ικανήν δύναμιν. Εν τω μεταξύ, οι Τούρκοι του Καρπενησίου κατόρθωναν ν’ ανθίστανται. Ένα κανόνι θα ετελείωνε την υπόθεσιν και οι Έλληνες εσκέφθησαν ν’ αναπληρώσουν αυτήν την έλλειψιν με επινόησιν πρωτογόνου πυροβόλου. Έκοψαν κορμόν αγριαπιδιάς, τον έσκαψαν εσωτερικώς και προσπάθησαν να τον μεταχειρισθούν ως κανόνι με γέμισμα από διάφορα βλήματα, αλλά το αποτέλεσμα της αφελούς αυτής προσπαθείας υπήρξε κωμικόν. Το ξύλινον αυτό κανόνι κατεκάη με την πρώτην βολήν.
Την 19ην Ιουνίου ανηγγέλθη έξαφνα εις το ελληνικόν στρατόπεδον ότι κατέφθανεν ο Βελήμπεης με στρατόν. Οι Γιολδασαίοι άφησαν το ήμισυ της δυνάμεως εις το Καρπενήσι και με τους άλλους έσπευσαν να καταλάβουν τα Καγγέλια, ορεινάς θέσεις δύο ώρας μακράν της κωμοπόλεως. Ο Βελήμπεης έφθασε και αφού κατόρθωσε να εκδιώξη εκείθεν τους Έλληνας, επροχώρησεν εις το Καρπενήσι, απεδίωξε και από εκεί τους πολιορκούντας και ήρχισε να καίει τα ελληνικά σπίτια, από τα οποία μόλις επρόφθαναν να φύγουν δια νυκτός οι κάτοικοι. Οι οπλαρχηγοί, οι οπλίται των και ο πληθυσμός της πόλεως του Καρπενησίου συνεκεντρώθησαν μετά τούτο εις τον Άγ. Ανδρέαν. Αλλ’ εκεί επληροφορήθησαν ότι οι Τούρκοι του Καρπενησίου εξήλθαν εις καταδίωξιν των και οι οπλαρχηγοί έσπευσαν αμέσως να καταλάβουν την επί της οδού του Καρπενησίου θέσην Μπιάραν, όπου καλυπτόμενοι, ημπορούσαν να επιτεθούν κατά των αναμενομένων να περάσουν εκείθεν ανυπόπτων Τούρκων. Ο Βελήμπεης έφθασε πράγματι μετ’ ολίγον εκεί. Η ενέδρα ήτο καλή. Οι Τούρκοι εκτυπήθησαν, κατεκόπησαν και διεσκορπίσθησαν.
Αμέσως μετά τούτο οι Τούρκοι του Καρπενησίου, μη θεωρούντες εαυτούς ασφαλείς πλέον εις τον τόπον των, έφυγαν δια νυκτός προς την Ήπειρον δια των ορεινών οδών. Η Ευρυτανία είχε πλέον απαλλαγή εντελώς από τους Τούρκους.
Αυτοί ήταν οι Γιολδασαίοι στην απελευθέρωση του Καρπενησίου. Κάποτε ίσως οι γενιές που έρχονται γιορτάσουν την ιστορία του τόπου και πριν το 1940.
Η ταφόπλακα όμως της λήθης τα έχει ξεγράψει από τις εκδηλώσεις μνήμης του τόπου εδώ και πολλά χρόνια. Καμία θύμηση. Ευτυχώς που υπάρχει η ιστορία που γράφτηκε ακόμη από τις πρώτες μέρες της ελευθερίας του τόπου, και αναφέρεται στις μάχες και τους πρωταγωνιστές τους.
Για την πολιορκία του Καρπενησίου αναφέρεται ο Επ. Φραγκίστας (Ελληνική Ιστορία,1886) και την περιγράφει ως παρακάτω:
Μετά την επανάστασιν του Μεσολογγίου καταρχάς του Ιουνίου επαναστάτησαν τα Άγραφα υπό τον Καραϊσκάκη και κατόπιν το Καρπενήσιον υπό τους Γιολδασαίους ,τον Ιωάννην Βράσκαν, Κατσικογιάννην κτλ. Οι Τούρκοι κατέφυγον εις τα φρούρια και τους πύργους προς σωτηρίαν των. Οι Έλληνες, ελείψει ορειχαλκίνων τηλεβόλων κατασκεύασαν ξύλινα τοιαύτα εκ κορμών υπερμεγέθων δένδρων (δρυών),και,περιβάλοντες ταύτα με σιδηρούς στεφάνους ,επυροβόλουν κατά των πολεμίων ,πληρούντες ταύτα μετά πυρίτιδος και βαριδίων, (σφαρίων εξ ορειχάλκου, ικανού βάρους) των στατήρων της πόλεως ,και διάυτών προυξένουν μεγάλην φθοράν εις τους εχθρούς, οι δε πύργοι ήρξαντο κατακρημνιζόμενοι. Διαρκούσης της μάχης, οι πολιορκούμενοι κατειρωνεύοντο τους Έλληνας ,φωνάζοντες: αλλοίμονο εις σας, ορέ ραγιάδες ,με ταις γκορτσιαίς θέλτε να πολεμήσετε το σουλτάν Μαχμούτ, φίδια που σας έφαγαν. Εις τας φωνάς δε ταύτας οι Ελληνες ανταπεκρίνοντο δια των ξυλίνων πυροβόλων,ανανεουμένων εκάστοτε ,διότι ,ως τοιαύτα,δεν ηδύναντο να αντισταθώσιν επί πολύ.
Για κάμποσους μήνες Τούρκοι δεν ξαναπάτησαν στο Καρπενήσι. Μα τα χωριά της περιοχής, όσα βρίσκονταν στο διάβα των τούρκικων αποσπασμάτων, δεν ησύχαζαν.
Ο Σπ. Τρικούπης ( Ιστορία της Ελληνικ.Επανάστασις,1860) αναφέρει, σχετικά:
Την τρίτην ημέραν αφ ης οι Έλληνες εκτύπησαν τους εν Βραχωρίω Τούρκους,οι Γιολδασαίοι και ο οπλαρχηγός του Σοβολάκου Γιάννης Μπράσκας εστράτευσαν επί τους εν Καρπενησίω Τούρκους. Ούτοι, ως 70 οικογένειαι, εκλείσθησαν εντός των δυνατοτέρων οικιών της κωμοπόλεως και ανθίσταντο γεναίως, ειδοποιήσαντες κρυφίως το εν Ιωαννίνοις στρατόπεδον περί της καταστασεώς των.
Ο Διον. Κόκκινος, (Ελληνική Επανάστσις,1960) επίσης, αναφέρει: Ταυτοχρόνως εξεκαθαρίζετο από τους Τούρκους και η Ευρυτανία. Οι Γιολδασαίοι και ο Γιάννης Μπράσκας του Σωβολάκου επετέθησαν κατά των Τούρκων του Καρπενησίου την 4ην Ιουνίου. Εκεί συγκατοικούσαν Τούρκοι και Έλληνες. Αι οικογένειαι των πρώτων ανήρχοντο εις εβδομήντα και των δευτέρων εις εκατόν δέκα.
Οι Τούρκοι αντιληφθέντες την επιδρομήν των επαναστατών εκλείσθησαν εις τα ισχυρότερα σπίτια του Καρπενησίου και αμέσως έστειλαν αγγελιoφόρους εις τον Χουρσίτ δια να του ζητήσουν βοήθειαν, εκείνος δε έσπευσε ν’ αποστείλει τον Βελήμπεην από την Πρεμετήν με ικανήν δύναμιν. Εν τω μεταξύ, οι Τούρκοι του Καρπενησίου κατόρθωναν ν’ ανθίστανται. Ένα κανόνι θα ετελείωνε την υπόθεσιν και οι Έλληνες εσκέφθησαν ν’ αναπληρώσουν αυτήν την έλλειψιν με επινόησιν πρωτογόνου πυροβόλου. Έκοψαν κορμόν αγριαπιδιάς, τον έσκαψαν εσωτερικώς και προσπάθησαν να τον μεταχειρισθούν ως κανόνι με γέμισμα από διάφορα βλήματα, αλλά το αποτέλεσμα της αφελούς αυτής προσπαθείας υπήρξε κωμικόν. Το ξύλινον αυτό κανόνι κατεκάη με την πρώτην βολήν.
Την 19ην Ιουνίου ανηγγέλθη έξαφνα εις το ελληνικόν στρατόπεδον ότι κατέφθανεν ο Βελήμπεης με στρατόν. Οι Γιολδασαίοι άφησαν το ήμισυ της δυνάμεως εις το Καρπενήσι και με τους άλλους έσπευσαν να καταλάβουν τα Καγγέλια, ορεινάς θέσεις δύο ώρας μακράν της κωμοπόλεως. Ο Βελήμπεης έφθασε και αφού κατόρθωσε να εκδιώξη εκείθεν τους Έλληνας, επροχώρησεν εις το Καρπενήσι, απεδίωξε και από εκεί τους πολιορκούντας και ήρχισε να καίει τα ελληνικά σπίτια, από τα οποία μόλις επρόφθαναν να φύγουν δια νυκτός οι κάτοικοι. Οι οπλαρχηγοί, οι οπλίται των και ο πληθυσμός της πόλεως του Καρπενησίου συνεκεντρώθησαν μετά τούτο εις τον Άγ. Ανδρέαν. Αλλ’ εκεί επληροφορήθησαν ότι οι Τούρκοι του Καρπενησίου εξήλθαν εις καταδίωξιν των και οι οπλαρχηγοί έσπευσαν αμέσως να καταλάβουν την επί της οδού του Καρπενησίου θέσην Μπιάραν, όπου καλυπτόμενοι, ημπορούσαν να επιτεθούν κατά των αναμενομένων να περάσουν εκείθεν ανυπόπτων Τούρκων. Ο Βελήμπεης έφθασε πράγματι μετ’ ολίγον εκεί. Η ενέδρα ήτο καλή. Οι Τούρκοι εκτυπήθησαν, κατεκόπησαν και διεσκορπίσθησαν.
Αμέσως μετά τούτο οι Τούρκοι του Καρπενησίου, μη θεωρούντες εαυτούς ασφαλείς πλέον εις τον τόπον των, έφυγαν δια νυκτός προς την Ήπειρον δια των ορεινών οδών. Η Ευρυτανία είχε πλέον απαλλαγή εντελώς από τους Τούρκους.
Αυτοί ήταν οι Γιολδασαίοι στην απελευθέρωση του Καρπενησίου. Κάποτε ίσως οι γενιές που έρχονται γιορτάσουν την ιστορία του τόπου και πριν το 1940.
