για Πρωτοχρονιάτικο έθιμο στην περιοχή του Προυσού. Δεν έχουμε παρά να συμφωνήσουμε με την κα Θανασούλα, η οποία σημειώνει μεταξύ άλλων, στο άρθρο της: «Σήμερα, που πολλοί άνθρωποι αποζητούν να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με τον φυσικό κόσμο και επιδιώκουν έναν πιο ουσιαστικό τρόπο ζωής, η παράδοση είναι μέρος της απάντησης στο αίτημά τους. Παρ’ όλα αυτά, ο παλιός τρόπος ζωής έχει χαθεί, όπως και οι συνθήκες που τον δημιούργησαν. Το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε είναι η καταγραφή και διατήρηση της μνήμης, αν όχι η αναβίωση».
ΣΠΟΥΡΝΗ
(Έθιμο της Πρωτοχρονιάς στην περιοχή του Προυσού)
«Αφ’ εστίας άρχεσθαι» ήταν η αρχαιοελληνική παραίνεση για κάθε καλή αρχή. Στην εστία, κέντρο και σύμβολο του οίκου, έκαιγε η φωτι, αρχέγονος σύμμαχος του ανθρώπου από φυσικούς και μεταφυσικούς κινδύνους (άγρια ζώα, κακά πνεύματα). Το πυρ της εστίας εξασφάλιζε τη διατήρηση της ζωής στο σπίτι, με ποικίλους τρόπους: παρασκευή τροφής, φως, ζεστασιά, θαλπωρή, προστασία, οικογενειακή συνοχή. Η φωτιά, απαραίτητο στοιχείο σχεδόν σε κάθε λατρευτική πράξη των Ελλήνων, όριζε την εστία ως τον οικιακό τόπο λατρείας. Διάλυση της εστίας ισοδυναμούσε με κατάλυση της οικογένειας.
Η σύνδεση αυτή της καλής αρχής με την εστία διαφαίνεται σε ένα έθιμο που αναφέρει ο Θ. Παπαθέος στο βιβλίο του «Ήθη και Έθιμα του Προυσού». Πριν ξημερώσει πρωτοχρονιά, αγόρια που είχαν και τους δύο γονείς τους εν ζωή, επισκέπτονταν τα σπίτια του χωριού και αντί για τα κάλαντα, έδιναν ευχές στους νοικοκυραίους για ευτυχία και πλούσια σοδειά. Στην εστία του σπιτιού, τα παιδιά με το ξυθάλι (μασιά) που τους έδινε η νοικοκυρά, ανακάτευαν τη σπούρνη, δηλαδή τη στάχτη με τα αναμμένα κάρβουνα. Καθώς ανακάτευαν, έλεγαν τις ευχές «σπούρνη σιτάρι», «σπούρνη καλαμπόκι» και αν υπήρχαν κόρες σε ηλικία γάμου στο σπίτι «σπούρνη γαμπροί»· όπως η φωτιά είχε πλήθος κάρβουνα, έτσι και η σοδειά και όλα τα αγαθά να είναι πλούσια τη χρονιά που ερχόταν. Τα αγόρια λάμβαναν γλυκίσματα ως ανταπόδοση για τις ευχές τους.
Το έθιμο της σπούρνης επιβίωσε ως τις αρχές του 20ου αιώνα και δεν παραδόθηκε ως τις μέρες μας, τουλάχιστον στο χωριό του Προυσού. Ακόμη και πρεσβύτεροι συγχωριανοί μας αδυνατούν να το φέρουν στη μνήμη τους. Είναι όμως σημαντικό, ότι έχει καταγραφεί και μας υπενθυμίζει τις αξίες και την πολιτισμική συνέχεια του ελληνισμού από την αρχαιότητα ως τη σύγχρονη εποχή.
Η εγκατάλειψη της ελληνικής υπαίθρου από τους κατοίκους της, είτε λόγω αστικοποίησης, είτε για άλλους ιστορικούς λόγους κατά τη διάρκεια των δεκαετιών που πέρασαν, είχε πιο καταλυτική επίδραση ακόμη και από φοβερούς επιδρομείς που γνώρισε στην μακραίωνη ιστορία της. Οι εστίες που έσβησαν, στην πλειονότητά τους, δεν άναψαν ξανά μειώνοντας τη φλόγα και τη δύναμη του κάθε χωριού. Σήμερα, που πολλοί άνθρωποι αποζητούν να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με τον φυσικό κόσμο και επιδιώκουν έναν πιο ουσιαστικό τρόπο ζωής, η παράδοση είναι μέρος της απάντησης στο αίτημά τους. Παρ’ όλ’ αυτά, ο παλιός τρόπος ζωής έχει χαθεί, όπως και οι συνθήκες που τον δημιούργησαν. Το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε είναι η καταγραφή και διατήρηση της μνήμης, αν όχι η αναβίωση.
Το χαμένο έθιμο της «σπούρνης» μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για ενδοσκόπηση και άντληση δύναμης από τις δικές μας πηγές: να ξεκινήσουμε από τη δική μας εστία τις προσπάθειές μας για τη νέα χρονιά, από τη δική μας παράδοση, τον δικό μας πλούτο, τις δικές μας παραδεδομένες γνώσεις. Στις απαραίτητες ευχές για καλή σοδειά και ευημερία να προστεθούν και ευχές για αγαθά εξίσου σημαντικά και δυσεύρετα σήμερα, όπως:«σπούρνη αγάπη», «σπούρνη ανθρωπιά», «σπούρνη ειρήνη», «σπούρνη ομόνοια», «σπούρνη αλληλεγγύη».
«Αφ’ εστίας άρχεσθαι.» Ας εντοπίσουμε ο καθένας τη δική του εστία. Καλή χρονιά σε όλους!
Βιβλιογραφία:
1.Θεοδ. Παπαθέος, Ήθη και Έθιμα του Προυσού, Αθήνα, 1982
2.WalterBurkert, Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993.
Λεωνή Θανασούλα
Γραμματέας του Συλλόγου
των απανταχού Προυσιωτών
leoniethan@yahoo.gr
