Ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα για εμάς τους ανθρώπους είναι, αν ποτέ, καταφέρουμε να κατακτήσουμε την αρετή της προσωπικής αυτογνωσίας. Η αυτογνωσία, για όποιον την έχει, είναι ο καλύτερος σύμμαχος για την κοινωνική προσαρμογή του ατόμου, τιθασεύει την αλαζονεία και την πολυγνωσία και εν τέλει διαμορφώνει χαρακτήρα χρήσιμο για τον ίδιο και για την κοινωνία.
Υπάρχει η ατομική αυτογνωσία, δηλαδή τι ιδέα έχει το άτομο για τον εαυτό του και η συλλογική αυτογνωσία, δηλαδή μεγάλες κοινωνικές ομάδες και έθνη ολόκληρα, τα οποία συχνά καλλιεργούν μια αρκούντως εξωπραγματική εικόνα για τον εαυτό τους. Καλό παράδειγμα είναι η ναζιστική Γερμανία που πίστεψε για τον εαυτό της ότι πρόκειται για κάποια Άρια φυλή, ανώτερης γενετικής προέλευσης. Μια πολύ καλή ένδειξη αλαζονικής σκέψης, η οποία βέβαια στόχευε στην προπαγάνδα και την παραπλάνηση του λαού της για τους ιστορικά γνωστούς λόγους.
Η τριλογία του είμαι, σύμφωνα με τους κοινωνικούς ψυχολόγους, έχει τρία σκέλη και για αυτό είναι πρακτικά δύσκολο να εμπεδωθεί σωστά στον άνθρωπο. Από την φύση μας οι άνθρωποι διαμορφώνουμε μια θετική εικόνα για τον εαυτό μας με βάση τα προσόντα μας, επίκτητα και κληρονομικά. Αυτό, όμως, δεν είναι αρκετό γιατί δεν συνεκτιμούνται εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι η γνώμη των άλλων γιατί και εκείνη είναι συχνά υποκειμενική βασισμένη σε στερεότυπα και προκαταλήψεις.
Αυτή η «θετική» εικόνα ξεκομμένη από την πραγματικότητα και μακριά από την άλλη άποψη» γίνεται αίτιο και αφορμή για την κακή προσαρμογή μας, τις μεγάλες υπερβολές στη συμπεριφορά μας. Το δύσκολο κομμάτι για την αυτογνωσία δεν είναι ούτε τι πιστεύουμε εμείς για τον εαυτό μας, ούτε τι πιστεύουν ή νομίζουν οι άλλοι για μας. Το συνηθέστερο είναι ότι και οι δύο κάνουν λάθος εκτίμηση. Στην ουσία, η πραγματικότητα είναι το ζητούμενο. Για να βρεθεί το πραγματικό, το γνήσιο, το αμερόληπτο, το ουσιαστικό χρειάζονται ειδικές γνώσεις, μεγαλείο ψυχής, ορθοκρισία. Το πρόβλημα αυτό της ανθρώπινης συμπεριφοράς «βασανίζει» γονείς, δικαστές, τις συζυγικές σχέσεις κ.α.
Ειδικότερα για τους δικαστές, στον αγώνα τους να απονείμουν δικαιοσύνη, πολλές φορές, έρχονται σε δύσκολη θέση να κρίνουν και να αποφασίσουν. Τα νέα ζευγάρια, από έλλειμμα αυτογνωσίας και μέτρου έρχονται σε διαφωνίες και ομηρικούς καυγάδες.
Σε εθνικό επίπεδο το συλλογικό έλλειμμα αυτογνωσίας και γιατί όχι και ιστορικής αυτοκριτικής, δεν είναι λίγες οι φορές, που έφερε λάθη με μεγάλο κόστος.
Μια μεγάλη αδυναμία των ανθρώπων είναι ότι σκέπτονται στερεοτυπικά και αβάσιμα, δεν αποδέχονται εύκολα την τεκμηριωμένη θέση. Η παιδεία μας, συχνά εγκλωβισμένη σε αβάσιμους εθνικιστικούς εγωισμούς δεν κατάφερε να δώσει το καλύτερο πρότυπο συλλογικής αυτογνωσίας. Η ιστορική αλήθεια για τα 190 χρόνια ελεύθερης Ελλάδας, σε μεγάλο βαθμό αποκρύφτηκε γιατί πέρα από κάποιες φωτεινές στιγμές υπάρχουν και σελίδες που δεν περιποιούν τιμή για τα εθνικά μας ζητήματα. Προτιμήθηκε η εθνική αυταρέσκεια.
Οι κοινωνίες έτσι κι αλλιώς, μας λέει ο Σαίξπηρ, μοιάζουν με μια ατέλειωτη θεατρική παράσταση, όπου ο καθένας παίζει ένα ρόλο σύμφωνα με τα πολιτιστικά πρότυπα και τις παραδόσεις που άλλοι, πριν από εμάς, ετοίμασαν για μας.
Για αυτό παρακαλώ μην πυροβολείτε τους αιρετικούς, δεν έχουν πάντα άδικο. Από τους αιρετικούς, βγήκαν μεγάλες αλήθειες. Ο μεσαίωνας έφερε την αναγέννηση, τον διαφωτισμό.
Η επιτυχημένη σειρά πέντε βιβλίων το «Sky» για το 1821 (πριν και μετά) αποκαλύπτει και διαφωτίζει.
